Pisarza Woyskowego za buławy czterech Hetmanow Wielkich Koronnych, Kasztelanow Krakowskich. A post fata jego do druku podana przez Baltazara Pulaskiego Starostę Radenickiego. Lublin, 1740. S. Ii1.

240

Wiazdu krуla Jego Mści Jana Kazimierza do Krakowa, na pogrzeb krolew. y koronacyą swoją Dyaryusz Anno Dni 1649, w: Dniestrzanka. Zbiуr artykułów wierszem i prozą ku zabawie i nauce / wyd. S. Jaszowski. Lwуw, 1841. S. 80, 81; por.: W. Biernacki, Powstanie Chmielnickiego. Działania wojenne na Litwie w latach 1648–1649. Zabrze, 2006. S. 246, 247.

241

Дели (турецк. deliler), или deli junacy (удальцы), как их называли в Польше, – элитная легкая кавалерия Османской империи, украшавшая себя крыльями и перьями. Дели существовали в ту же эпоху, что и гусары в Польше. Их стихией были индивидуальные поединки с лучшими солдатами противника, в которых они могли покрасоваться своим мужеством и умениями. Турки называли дели «бешеными». Для того чтобы стать «дели», солдату нужно было победить в десяти поединках. – Примеч. перев.

242

Перевел Дариуш Велец. В оригинале: «[…] el soldado de la lanza, estimado po el mayor neruio de la fuerзa de Polonia no igualandossele ninguno otro assi en la bondad del cauallo como en la bizarria, el cauallero fineza de armas asi ofenssiuas como defenssiuas y la costa grande que lleua, consiguio para mantenerlas pues no contento de tener un cauallo solo lleua consigo tres, o quatro de respeto para qualquiera acзidente que ordinariamente suзeden en la guerra como tambien tiene nezesidad de llebar una coraza entera a prueba de mosquete, dos pistolas, lanza fuerte de neruio y larga como pica espaсola plantada en una corame, pendiente del arzon de la silla que quando embite con el inpetu del cauallo, viene a romper y desunir qualquier esquadron bien ordenado; tiene tambien atacada a la silla a la mano derecha un estoque largo quadrado el qual apayandole al pomo de la silla con la furia del cauallo para qual quier bien templada Armadura a la parte siniestra tiene tambien el vajo de la pierna una espada hancha de зinco de dos de filo muy cortante de la qual se sirue en las ocassiones de mezclarsse en la escaramuza lleba tambien un alfanje coruo finissimo del qual se sirue en los cassos de romperssele la espada larga, o, quando se alla mas acomodo para lugar della y lleua consigo dos carros el uno tirado de quatro, o seis cauallos con la prouission de viueres, Armas, muniзiones, lanzas y otras cosas conзernientes al mantenimiento de la guerra; en el otro carro conduзe el pabellon y otros arenesses militares conduзiendo tambien muchos cauallos de estrapazo para embiar sus criados a las correrias para que quando un cauallero reзiua la paga por tres lanzas aya de mantener siempre 16 cauallos y 14 perssonas promptas y versadas a combatir en las ocassiones y destos mismo se hazen las recrutas» [Proposiзion que hizo el Ministro de Polonia al Duque de Medina de las Torres (редложение, которое представил польский посол князю де Медина де ла Торрес) // Skowron R. Preliminaria wojskowe z okresu polsko-hiszpańskich rokowań sojuszniczych w Neapolu (1639–1641). SiMdHW. Białystok, 2005. T. 42. S. 240, 241].

243

Tarnowski J. Consilium rationis bellicae. S. 20.

244

Artykuły, ktуre. S. 272.

245

Sarnicki S. Księgi hetmańskie. S. 219.

246

Przykład z 1660 r.: Jan Chryzostom Pasek: Pamiętniki. S. 47–49.

247

О пешем фехтовании мечами см.: Sarnicki S. Księgi hetmańskie. S. 217; Jan Chryzostom Pasek: Pamiętniki. S. 49.

248

Bruce W. Relation of the State of Polonia and the United Provinces of that Crown Anno 1598 // Elementa ad fontium editiones. Res Polonicae ex archivo Musei Britannici / ed. Carolus H. Talbot. Roma, 1965. Vol. 1. P. 115.

249

В ценниках их отличали довольно четко (а также от сабель, кончаров и кордов), при этом мечи были дороже палашей. См. об этом: Teodorczyk J. Broń i oporządzenie polskie w świetle cennika Komisji Lubelskiej, oblatowanego 22 maja 1628 r. «Muzealnictwo Wojskowe». T. II. Warszawa, 1964. S. 501, 502. Аналогичным образом отличались они в инвентарях. Например, двумя мечами (кроме сабель, палашей и охотничьих ножей) владел умерший в 80-х годах XVII века ротмистр (был им до 1677 года) Станислав Венжик (Oblata Regestri Rerum post fata ol. Mgci Wężyk Capitanei Syradzen // Cz. Jarnuszkiewicz. Broń w dawnych inwentarzach // Broń i Barwa. 1934. № 1. S. 7). «Miecz z taszkami» (рядом с саблями, палашами, кончарами, кордами, тесаками, кинжалами, шпагами и рапирой) находился также в инвентаре князя Острогского в 1616 году (Regestra skarbca książąt Ostrogskich w Dubnie spisane w roku 1616 / wyd. J. T. Lubomirski // Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce. 1900. T. 6. Z. 2–3. S. 217).

250

Żółkiewski S. Początek i progres wojny moskiewskiej / oprac. A. Borowski. Krakуw, 1998. S. 78.

251

«Палаш или Мультан, богато и красиво украшенный, около седла всадника у левого бока висел и бараньей шерстью порой накрыт» (Dalerac F. P. Historya woyny wiedeńskiej z Turkami Jana III, krуla polskiego. 1689. B. Oss. 1993/I. K. 16r).

252

Paprocki B. Herby rycerztwa polskiego. S. 651.

253

Poczobut Odlanicki J. W. Pamiętnik. S. 250.

254

Примеры, относящиеся к XVIII в., см. в: Dumanowski J. Świat rzeczy szlachty wielkopolskiej w XVIII wieku. Toruń, 2006. S. 255.

255

Rosprawa Przygody starego zołnierza Roku Pańskiego 1595 uczyniona. Krakуw, 1595. S. DI.

256

Regestra skarbca książąt Ostrogskich w Dubnie spisane w roku 1616 // Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce / wyd. J. T. Lubomirski. 1900. T. 6. Z. 2–3. S. 212.

257