85

Kitowicz J. Opis obyczajуw. S. 168.

86

Перевод из: Dalerac F. P. Pamiętniki kawalera de Beaujeu / oprac. A. Kraushar. Krakуw, 1883. S. 238. В оригинале: «l’Histoire de Pologne remarque qu’un Roy voulant se retirer de devant l’Armйe ennemie, qu’on luy disoit marcher а luy avecdes forces superieurs, les Houssars l’en empescherent, & luy dirent fierement qu’il n’avoit rien а craindre en leur compagnie, puisque si le Ciel venoit а tomber soutiendront de la pointe de leurs lances» (Dalerac F. P. Memoires du Chevalier de Beaujeu. Contenant ses divers voyages, tant en Pologne, en Allemagne, qu’en Hongrie, avec des Relations particulieres des Affaires de ces Payslа, depuis l’annйe MDCLXXIX. Amsterdam, 1700. S. 482).

87

Fredro A. M. Andreae Maximiliani Fredro Castellani Leopoliensis Militarium, seu axiomatum belli ad harmoniam togae accommodatorum libri duo. Accessere minutiora quaedam, ad ejusdem Authoris scripta. Andrzeja Maksymiliana Fredry kasztelana lwowskiego kwestia wojskowa, czyli o prawidłach wojny i pokoju dwie księgi. Wraz z pewnymi pomniejszymi pismami tegoż autora /tłum.: J. Chmielewska, B. Bednarek, wst. i przyp. M. Tracz-Tryniecki. Warszawa, 2015. S. 475, 798.

88

Diariusz oblężenia Pskowa // Zeszyty Naukowe Muzeum Wojska / wyd. J. Urwanowicz. № 10. Białystok, 1996.

89

Piotrowski J. Dziennik wyprawy Stefana Batorego pod Pskуw. Krakуw, 1894. S. 79. Рейнольд Гейденштейн, который был секретарем короля Стефана Батория, писал, что гусары Пенёнжка и Ожеховского должны были идти на штурм с копьями (Heidenstein R. Pamiętniki wojny moskiewskiej / oprac. J. Czubek. Lwуw, 1894. S. 195).

90

Testamenty szlachty krakowskiej XVII–XVIII w. Wybуr tekstуw źrуdłowych z lat 1650–1799 / oprac. A. Falniowska-Gradowska. Krakуw, 1997. S. 19.

91

Poczobut Odlanicki J. W. Pamiętnik 1640–1684 / oprac. A. Rachuba. Warszawa, 1987. S. 143.

92

Jan Chryzostom Pasek: Pamiętniki / opr. Roman Pollak. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987. S. 9.

93

Другой пример можно найти у гусара Самуэля Маскевича, участника битвы под Клушино (Maskiewicz S. Dyjariusz Samuela Maskiewicza, w: Moskwa w rękach Polakуw. Pamiętniki dowуdcуw i oficerуw garnizonu polskiego w Moskwie w latach 1610–1612 / oprac.: M. Kubala, T. Ściężor. Kryspinуw, 1995. S. 167).

94

Diariusz wojny. S. 252. Porуwnaj: Jan Chryzostom Pasek: Pamiętniki. S. 14.

95

Jan Chryzostom Pasek: Pamiętniki. S. 14.

96

Księcia Krzysztofa Radziwiłła hetmana polnego Wielkiego Księstwa Litewskiego sprawy wojenne i polityczne 1621–1632. Paryż, 1859. S. 533.

97

Akta Anni 1649 pod Zbarażem Nowym albo raczej diariusz w miesiącu lipcu za regimentu jm. pana Andrzeja Dąmbrowice Firleja kasztelana natenczas bełskiego, jm. pana Stanisława z Brzezia Lanckorońskiego kasztelana kamienieckiego, jm. pana Mikołaja Ostroroga podczaszego koronnego, w: Relacje wojenne z pierwszych lat walk polsko-kozackich powstania Bohdana Chmielnickiego okresu «Ogniem i Mieczem» (1648–1651) / oprac. M. Nagielski. Warszawa, 1999. S. 148, 149.

98

Fredro A. M. Andreae Maximiliani Fredro. S. 397–399. В оригинале: «Observatum enim, bello Cosaciano durante obsidione nostrorum ad Zbarasium (Anno Christi, 1649) ut unicus solus, ejus jaculatoriae artis peritus (vel si personam scire placet, Muchovieckius nomine, Laicus ex ordine Jesuitarum, qui pro socio, cuidam Patri, in castris aderat) CCIV. Cosacos, ictu sclopeti longioris (contra Schismaticos enim et Scythas pugnatum) necaret, idque obvios aspernatus, Verum ictibus non vulgariter pensatis, prout Cosacus, Tartarusve, stolida audacia, proximius munimenta proveheretur, vel militari officio conspicuus, ante signa apparebat, ad ictum necemque destinabat, adeo certus jaculandi, ut non integrum hominem modo, sed quidquid membrorum exereretur, ictu tangeret, ex occulto feriendo. Cum vero decem primos interemisset, ejusque jaculandi fama, per exercitum crebresceret, aderant curiosi, in quemque ictum intenti, caesorum capita calculantes. Immo, passim per alios, idem fieri posse, experientia docuit, ut extra miraculi famam, res apud nos habeatur» (S. 396–398).

99

Szemberg T. Relacya prawdziwa o wejściu wojska polskiego do Wołoch i o potrzebie jego z pogaństwem w roku 1620 we wrześniu i październiku, przez Teofila Szemberga, sekretarza krуla jmci, ktуry w potrzebie tej obecnie był i odwagą zdrowia ojczyźnie służył, spisana, w: Pisma Stanisława Żółkiewskiego / oprac. A. Bielowski. Lwуw, 1861. S. 580.

100

Lenart M. Miles pius et iustus. Żołnierz chrześcijański katolickiej wiary w kulturze i piśmiennictwie dawnej Rzeczypospolitej (XVI–XVIII w.). Warszawa, 2009. S. 248.

101

Albertus z wojny, w: Wyprawa plebańska. Albertus z wojny / oprac. A. Siciarek. Krakуw, 2003. S. 55.

102

Lenart M. Miles pius et iustus. S. 239.

103

Birkowski F. Kazanie Obozowe o Bogarodzicy. Przy tym Nagrobek Osmanowi Cesarzowi Tureckiemu: y insze Kazania. Krakуw, 1623. K. 2r.

104

Pamiętniki do panowania. T. 2. S. 87; Nowiny z Inflant o szczęśliwej porażce, ktуra się stała nad Karolusem książęciem Sudermańskim, przez jm. Pana Jana Karola Chodkiewicza, najwyższego hetmana Wielkiego Księstwa Litewskiego, dnia 27 Septembra w dzień ś. Stanisława, roku 1605. W Krakowie, w drukarni Mikołaja Szarffenbergera, Roku Pańskiego 1605 // Prasa ulotna za Zygmunta III / oprac. K. Zawadzki. Warszawa, 1997. S. 189.

105

Jan Chryzostom Pasek: Pamiętniki. S. 18.

106

Pieśń o szczęśliwym zwycięstwie z Turkуw w dzień świętego Marcina pod Chocimiem Roku Pańskiego 1673 otrzymanym [отсутствие места печати и года издания]. Karta 1v. (цит. по: Lenart M. Miles pius et iustus. S. 278).

107

Morsztyn Z. Sławna Victorya Nad Turkami od Woysk Koronnych, Wielkiego Xięstwa Litewskiego, pod Chocimiem otrzymana w dzień Świętego Marcina 1673. Słuck, 1674. K. Cv.

108

Radziwiłł A. S. Pamiętnik o dziejach w Polsce / tłum. i oprac. A. Przyboś, R. Żelewski. Warszawa, 1980. T. 3. S. 291.