faire ses provisions, savait par expйrience combien il avait besoin de chariots pour sa campagne. On faisait aussi provision d’orge mondй pour les chevaux. Lorsqu’on ne pouvait plus vivre que de ces provisions, un bas officier ou un domestique distribuait aux soldats leur portion pour deux ou trois jours; lorsqu’un chariot йtait vidй, on le brыlait. On tuait les bњufs et on en donnait aussi la viande par portions. De cette maniиre l’armйe se dйchargeait insensiblement de ce grand nombre de chariots, dont elle йtait suivie au commencement de la campagne. Il est quelque fois arrivй, qu’ils ont fait le salut des armйes: lorsqu’on йtait pressй par des forces supйrieures, ils servaient de retranchements, qu’on appelle tabor, et qui йtaient toujours prкts, et а la faveur desquels on se dйfendait mieux que derriиre un parapet. […] Par ce, que je viens de rapporter, on ne doit point s’йtonner, qu’une grande armйe ait pu subsister pendant cinq mois, dans un pays aussi dйsert que la Moldavie» (Dupont P. Mйmoires pour servir а l’histoire de la vie et des actions de Jean Sobieski III du nom roi de Pologne // Biblioteka Ordynacji Krasińskich: Muzeum Konstantego Świdzińskiego / oprac. J. Janicki. Warszawa, 1885. T. 8. S. 241, 242).

511

Gosiewski J. F. Regestr ruchomości. S. 196, 197.

512

В оригинале: «primum plurimos nobiles Polonos alvi fluxu laborasse, quod carnibus bisonus paulo ante in venatione occisi vescerentur: deinde vero malo suo edoctos numquam nisi biduo aut triduo ante in sale conservatas carnes eius gustasse, itaque in posterum ab alvi fluxu tutos eas comedisse». Текст оригинала и перевод: Schneeberger A. De bona militium. S. 92–94; там же на с. 94, 95 о проблемах польских солдат при поедании перепелок.

513

Sikora R. Husaria pod Wiedniem. S. 184–188; Przyjemski K. Sposob Iakoby Woyska Rzeczypospolitey Mogły być w dobrym porządku zatrzymane. Na uwagę wszystkich ktуrzy do tego nalezą podany. Przez Krzysztopha Przyiemskiego, w: Andrzeia Maximiliana Fredra kasztelana lwowskiego Potrzebne Consideratie około Porządku woiennego y Pospolitego Ruszenia Przez Franciszka Glinkę z Rafałow do Druku Podane. A teraz z Przydatkiem Sporządzenia Oeconomiey Woienney Y Sposobu iakoby Woyska Rzeczypospolitey mogły być w dobrym porządku zatrzymane. Słuck, 1675. 84–86.

514

Olszewski J. Kazania na pogrzebie Wielmożnego Pana, Iego Mości Pana Samuela Paca Wielkiego W. X. L Chorążego […] Miana w Kościele Kathedlanym Wileńskim 2. dnia Marca Roku Pańskiego 1627. Wilno, 1627. K. CIIII v.

515

Głodek M. Bon appйtit. Zabytkowe sztucce, ich historia, kształty i przeznaczenie. Słupsk, 2016. S. 8, 9.

516

Ibid. S. 9.

517

Szarłowski A. Recenzja książki Alexandra Brьcknera «Die Europдisierung Russlands. Land und Volk. Przegląd Polski». 1889. T. 91. № 272. Z. VIII. S. 402, 403.

518

Niemojewski S. Diariusz drogi spisanej. S. 83, 84.

519

Wolf H. Polskie przypadki Henryka Wolfa z Zurychu. Dziennik podróży z lat 1570–1578 / tłum. R. Sochań. Warszawa, 1996. S. 116. В оригинале: «Iuxta Dominum locus incisori vacuus relinquitur. In eaque mensae parte orbes aliquot cum cultris, furcillis et mantilibus ponuntur» (Tamże. S. 110).

520

Rangoni C. Relacja o Krуlestwie Polskim. S. 70.

521

Schneeberger A. De bona militium. S. 140, 141.

522

Sarnicki S. Księgi hetmańskie. S. 239, 240, 435.

523

Ibid. S. 240.

524

Staropolskie przepisy kulinarne. Receptury rozproszone z XVI–XVIII w. Źrуdła drukowane / wyd. i oprac. J. Dumanowski, D. Dias-Lewandowska, M. Sikorska. Warszawa, 2016, S. 291. Там же рецепт оксимеля 1571 года.

525

Haur J. K. Skład abo Skarbiec. S. 212–214, 457. Об изготовлении лагерного вина и пива см.: Moda bardzo dobra smażenia różnych konfektуw i innych słodkosci, a także przyrządzania wszelakich potraw, pieczenia chleba i inne sekreta gospodarskie i kuchenne. / oprac.: J. Dumanowski, R. Jankowski. Warszawa, 2011. S. 192, 193.

526

Akta Grodzkie Lwowskie. T. 384. S. 351–353. При этом оценка не охватывает всех вещей в этом почте, а сам реестр не включает в себя одежд Лаходовского. 10 130 злотых – это в то время сумма, соответствующая 82 кг серебра (1 злотый = 8,1 г серебра) или же практически 6,5 кг золота (1 кг золота = 12,72 кг серебра).

527

Dyaryus. S. 47. 6000 злотых в то время соответствовало 48,6 кг серебра.

528

Diariusz Ekspedycyjej. S. 188. При этом 1 злотый = 8,1 г серебра.

529

В то время 1 злотый равнялся 8,88 г серебра, то есть 400 злотых соответствовали 3,552 кг серебра.

530

Средневековая единица веса = ‎ гривны = 4 лотам = 51,2 кг.

531

Dyaryusz Jerzego Tymowskiego, w: Analekta Sandeckie do XVI i XVII wieku / oprac. J. Sygański. Lwуw, 1905. S. 23, 24.

532

Ежи Тымовский в 1619 году купил «каменное здание Вжесиньских пустое, ободранное и с пивоварней за 450 злотых» (Dyaryusz Jerzego Tymowskiego, w: Analekta Sandeckie do XVI i XVII wieku / oprac. J. Sygański. Lwуw, 1905. S. 21).

533

Ossoliński J. Pamiętnik / oprac. W. Czapliński. Warszawa, 1976. S. 46, 61, 82. 2000 злотых в то время соответствовало 30,24 кг серебра, поскольку 1 злотый = 15,12 г серебра.

534

Gуrski K. Historya artyleryi polskiej. Warszawa, 1902. S. 96. 335 злотых соответствовали в то время 3055 г серебра (1 злотый = 9,12 г серебра).

535

Radziwiłł A. S. Pamiętnik o dziejach w Polsce. S. 142. 14 тысяч злотых в то время соответствовали 113,4 кг серебра.

536

В данном случае имеются в виду обычные