Caronna hereditas non transiebat, ubi et ubi in regione nostra hereditas detur, sicut et reliqua loca ut et Turrovaninsis hereditatem dare debent et accipere. <…> 3. Simili modo placuit atque convenit, ut si quicumque vicinos habens aut filios aut filias post obitum suum superstitutus fuerit, quamdiu filii advixerint, terra habeant, sicut et lex Salica habet. Et si subito filios defuncti fuerint, filia simili modo accipiant terras ipsas, sicut et filii si sivi fuissent aut habuissent. Et si moritur, frater alter supersitus fuerit, frater terras accipiant, non vicini. Et subito frater moriens frater non dereliquerit superstitem, tunc soror ad terra ipsa accedat possidenda». Текст см. также: Edictus domni (C)hilperici regis pro tenore pacis (Capitularia Legi Salicae addita) MGH: Legum Sectio I: Leges nationum germanicarum. T. 4. Par. 1. Hanno verae, P. 261–262.

707

О роли этого памятника в истории текста «Салической правды» см.: Collins R. Early Medieval Europe… P. 171.

708

Childeberti Secundi Decretio. 1 // MGH: Legum Sectio II: Capitularia Regum Francorum. T. 1. P. 15 (текст см. также: Capitularia Legi Salicae addita // MGH: Legum Sectio I: Leges nationum germanicarum. T. 4. Par. 1. Hannoverae, 1962. P. 267): «Ita, Deo propitiante, Antonaco Kalendas Marcias anno vicesimo regni nostri convenit, ut nepotes ex filio vel ex filia ad aviaticas res cum avunculos vel amitas sic venirent in hereditatem, tamquam si pater aut mater vivi fuissent. De illis tamen nepotis istudoc placuit observare qui de filio vel filia nascuntur, non qui de fratre». Выделенный фрагмент фигурирует в следующих рукописях: Paris. 10758. Р. 68; Ibid. Р. 138; Paris. 4628A. Fol. 73; Paris. 4760. Fol. 14; Vatic. Reg. Christ. 520. Fol. 99; Vatic. Reg. Christ. 291. Fol. 104 (cм.: Ibid. P. 15. Notag).

709

К сожалению, текст обоих дипломов (особенно более раннего) сильно испорчен. Однако даже сохранившейся части обоих достаточно для того, чтобы понять содержание термина «hereditas» и связанного с ним «heres», подразумевающего не только (и не столько) наследника, сколько владельца. См.: Dipl. Merov. P. 227. Dipl. 88 (657–678/9): «…om]ni mere[to] vel adg[ecen]cias su[as], cum [terri]s, dom[eb]us, aedeficiis, mjancipiis pjascuis vel omnis her[editatibus]…» (судебное решение по тяжбе руанской епархией и монастырем Св. Дионисия (Сен-Дени) о правах на владение виллой, ранее принадлежавшей покойному майордому Эрхноальду и его сыну Леудезию); Ibid. Р. 245. Dipl. 95 (а. 660–673): «Qui Ве[г] achari[us encontra] dicebat, eo quo ab ipso Ermeleno in geniture suo exinde epistol(a) donationis fuisse conscr(ip)ta et ob hoc ipsa heredetas a eod(em) pervenissit. <…> Sed in quantum inl(uster) vir Chadoloadus comis pal(ati) nost(er) nobis retjulit] vel te[stemoniav]it, [quod] X an(n)is p[absque] re[] et B[eroaldus] suisque heredebus vel u[]is seo agentis dom(n)i D[i]oninse habiat evind[icare] in villas, i sunt: Simplic-ciacom Tauriaco, Stupellas, Flauiniaco, Po(n)ciusciniaco, Uassurecurti, Bu[rg]onno, Alintummas, Rastiuale, Cambar[iaco], Bu[rs]ito, Coriaco et Muniaco, sitas in pagus Cinnomannico, Andicauo, Rodonico et Muffa» (судебное решение по тяжбе, возбужденной монастырем Св. Дионисия (Сен-Дени) против епископа Ле-Мана Берахария о правах на 13 вилл, расположенных в пагах Ле-Мана, Анжера, Руана и «Muffa» [последний четко не идентифицирован (см.: MGH: DD. Vol. 2. Наnnoverae, 2001. Р. 765); есть предположение, что он располагался в Бретани (см.: Annuaire historique pour l'année 1837, publié par la Société de l'histoire de France. P, 1836. P. 116)). Ранее эти виллы принадлежали магнату Эрмеленду)].

710

Form. Marc. 11.12: «Carta, ut filia cum fratres in paterna succedat alode. Dulcissima filia mea illa illi. Diuturna, sed impia inter nos consuetudo tenetur; ut de terra paterna sorores cum fratribus porcionem non habeant; sed ego perpendens hanc impietate, sicut mihi a Deo aequales donati estis filii, ita et a me setis aequaliter diligendi et de res meas post meum discessum aequaliter gratuletis. Ideoque per hanc epistolam te, dulcissima filia mea, contra germanos tuos, filios meos illos, in omni hereditate mea aequalem et legitimam esse constituo heredem, ut tam de alode paterna quam de conparatum vel mancipia aut presidium nostrum, vel quodcumque morientes relinquaere-mus, equo lante cum filiis meis, germanis tuis, dividere vel exequare debias et in nullo paenitus porcionem minorem quam ipse non accipias, se omnia vel ex omnibus inter vos dividere vel exaequare aequaliter debeatis. Si quis vero et quod sequitur».

711

Form. Marc. 11.14 («Pactum inter parentes de hereditate eorum»): «Quicqui enim inter propinquos de alode parentum, non a iudiciaria potestate coacti, se sponte, mantente caritate, iusti debita unicuique portio terminatur, non de rebus detrimentum, se augmentum potius postest esse censendum; et ideo necesse est inter se eorum facta scripturarum series alligare, ne ab aliquibus in posterum valeat refragare. Ideoque dum inter illo et germano suo illo de alode genetoribus eorum illis bonae pacis placuit adque convenit, ut eam inter se, manente caritate, dividere vel exequari deberint; quod ita et fecerunt. Accepit itaque illi villas nuncupantes illas, sitas ibi, cum mancipia tanta illas. Similiter et illi accepit econtra in conpensatione alias villas nuncupantes illas, sitas ibi, cum mancipia tanta illas. De presidio vero, drappus seu fabricatus vel omni subrepellicie domus, quicqui dici aut nominare potest, aequa lentia inter se visi sunt divisisse vel exequasse, et hoc invicem pras parte tradedisse et per festuca omnia partitum esse dixisse. Propterea presentis epistolas duas uno tenore conscriptas locum paccionis inter se visi sunt conscribisse, ut nullus deinceps contra pare suo, nisi quod ad presens accepit, de ipsa alode genetore eorum amplius requirendi pon-tefitium habere non dibiat. Quod si aliquando aliquis ex ipsis aut heredis eorum hoc emutare voluerint, aut amplius requirere quam accepit voluerit aut adsumere, inferat pare suo, ista tota servante, auri liberas tantas, aregnti pondo tantum, et quod repetit, vindicare non valeat, sed presens pactio omni tempore firmus permaneat, [stipulatione sunexa. Actum]».

712

См.: Cart. Sen. 45 («Ereditoria»): «Dulcissima atque in omnibus amatissima filia mea illa, ego enim vir magnificus ille. Omnibus non habetur incognitum, que, sicut lex Salica convenit, de res meas, quo mihi ex alode parentum meorum obvenit, apud germanos tuos, filios meos, minime in hereditate succedere potebas»; etc».

713