позволивший показать грандиозную сложность польской истории и культуры. Кому-то, например, может остаться непонятной навязчивость, с которой Лем раз за разом обращался к теме католицизма (советские фантасты ведь не были одержимы темой православия). И это не удивительно, поскольку моя книга раскрывает лишь одну сторону польского самосознания. Другая, не менее важная описана в биографии Иоанна Павла II[1393], где те же самые исторические события и явления показаны под иным углом зрения. Две эти работы сочетаются как те половинки банкнот, которые используют на встречах герои шпионских романов. Иоанн Павел II верил, что XXI век станет весной христианизации, которая охватит всю планету. Лем опасался, что именно так и будет. Пусть даже не христианизация, но исламизация или вообще взрыв религиозных чувств отбросят цивилизацию назад. Он, и не мечтавший об освобождении родины от коммунистов, ужаснулся, когда это случилось, поскольку спустя какое-то время место одних догматиков заняли другие, только более архаичные. Но разве это не отвечало его пессимистическому взгляду на мир? Разве он не доказывал, что человек не меняется, а род людской обречен? Что ж, ему довелось убедиться в своей правоте. Не каждому визионеру так везет.

Библиография

В книге использованы материалы архивов

Архив внешней политики Российской федерации (АВП РФ)

Российский государственный архив литературы и искусства (РГАЛИ)

Центральный архив Министерства обороны Российской федерации (ЦА МО РФ)

Archiwum Akt Nowych (AAN)

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN)

Источники

Hemmerling Z., Nadolski M. Opozycja wobec rządów komunistycznych w Polsce. 1956–1976. Wybór dokumentów. Warszawa, 1991.

Hen J. Ja, Deprawator. Katowice, 2018.

Lem S. Sława i fortuna. Listy do Michaela Kandla. 1972–1987. Kraków, 2013.

Lem S., Lipska E., Lem T. Boli tylko, gdy się śmieję. Listy i rozmowy. Kraków, 2018 (pdf).

Lem T. Awantury na tle powszechnego ciążenia. Kraków, 2012 (pdf).

Miłosz Cz. Zaraz po wojnie. Korespodencja z pisarzami. 1945–1950. Kraków, 1998.

Orliński W. Lem w PRL-u, czyli nieco prawdy w zwiększonej objętości. Kraków, 2021.

Przemówienie prof. L. Kołakowskiego wygłoszone na manifestacji solidarności z polskimi środowiskami akademickimi w kraju, protestującymi przeciw nowelizacji konstytucji // Polemiki wokół najnowszej historii Polski. Zeszyt 1. Wybór: A. Magierska, A. Szustek. Warszawa, 1994.

Roliński B. P. Jaroszewicz. Zrywam milczenie… Warszawa, 1991.

Stanisław Lem. Listy albo opór materii. Wybór i oprac. J. Jarzębski. Kraków, 2002.

Stanisław Lem. Sławomir Mrożek. Listy 1956–1978. Kraków, 2011.

Stryjkowski J. Wielki strаch. To samo, ale inaczej. Warszawa, 1997.

Szczepański J. J. Dziennik. T. I. 1945–1956. Kraków, 2009.

Szczepański J. J. Dziennik. T. II. 1957–1963. Kraków, 2011.

Szczepański J. J. Dziennik. T. III. 1964–1972. Kraków, 2013.

Szczepański J. J. Dziennik. T. IV. 197–1980. Kraków, 2015.

Szczepański J. J. Dziennik. T. V. 1981–1989. Kraków, 2017.

Szczepański J. J. Dziennik. T. VI. 1990–2001. Kraków, 2019.

Świat na krawędzi. Ze Stanisławem Lemem rozmawia Tomasz Fiałkowski. Kraków, 2000.

Tako rzecze… Lem. Ze Stanisławem Lemem rozmawia Stanisław Bereś. Kraków, 2002.

Torańska T. Byli. Warszawa, 2006.

Torańska T. Oni. Warszawa, 2004.

Tyrmand L. Dziennik 1954. Warszawa, 1996.

Wypowiedź A. Słonimskiego dla «Les Nonwelles Litteraires» // Polemiki wokół najnowszej historii Polski. Zeszyt 1. Wybór: A. Magierska, A. Szustek. Warszawa, 1994.

Колаковский Л. Актуальные и неактуальные понятия марксизма // Колаковский Л. Похвала непоследовательности / Пер. В. Кольцова. Firenze, 1974.

Лем С. Дилеммы XXI века / Сост. В. Язневич. М., 2021.

Лем С. Мой взгляд на литературу / Сост. В. Язневич. М., 2009.

Лем С. Познание и Зло / Пер. В. Язневича // Новый мир. 2021. № 9.

Лем С. Предисловие к книге Владислава Бартошевского «Варшавское гетто – как это было в действительности» / Пер. В. Язневича // Млечный путь. 2021. № 2 (35).

Лем С. Раса хищников. М., 2008.

Лем С. Черное и белое / Сост. В. Язневич. М., 2015.

Лем С., Нудельман Р. Лабиринты и маски: письма и статьи. К 100-летию Станислава Лема и 90-летию Рафаила Нудельмана. Иерусалим, 2021.

Миллер А. Наплывы времени. М., 1998.

Милош Ч. Родная Европа. М., 2011.

Мусалимов В. Станислав Лем в письмах переводчику. СПб., 2015.

СССР и Польша. Механизмы подчинения. 1944–1949 / Сборник документов / Под ред. Г. Бордюгова, Г. Матвеева, А. Косеского, А. Пачковского. М., 1995.

Использованы материалы прессы и вырезки из материалов, хранящиеся в Доме литературы (Варшава)

«Новая Польша», «Звезда», «Новое литературное обозрение», «Аргумент», «iсторична правда», «Комсомольская правда», «Неделя», Tygodnik Powszechny, Gazeta Wyborcza, Project Syndicate, Newsweek (Polska), Trybuna Robotnicza, Problemy, Życie Literackie, Dziennik Polski, Żołnierz Polski, Życie Nauki, Echo Krakowskie, Tygodnik Teatralny, Wieś, Nowa Kultura, Głos Szczeciński, Głos Koszaliński, Trybuna Ludu, Głos Wybrzeża, Trybuna Mazowiecka, Prawo i Życie, Przekrój, Przegląd Kulturalny, Gazeta Krakowska, Świat, Słowo Powszechne, Życie Warszawy, Po Prostu, Страна иМир, Nowe Książki, Twórczość, Żołnierz Wolności, Kulisy, Dziennik Ludowy, Dookoła Świata, Trybuna Małopolska, Zwierciadło, Orka, Argumenty, Echo Krakowa, Pomorze, Kultura (Paryż), Kultura (Warszawa), Literatura, Tygodnik Morski, Kurier Szczeciński, Wieczór Wybrzeża, Wieczór, Ekspress Poznański, Kurier Lubelski, Przyjaźń, Polityka, Słowo Ludu, Ekspress Wieczorny, Kamena, Więź, Głos Robotniczy, Widnokręgi, Współczesność, Głos Pracy, Kierunki, Radar, Odra, Nurt, Życie i Myśl, Tygodnik Demokratyczny, Wiadomości (Londyn), Dziennik Zachodni, Kino, Ty i Ja, Miesięcznik Literacki, Ekspress Poznański, Tygodnik Katolicki, Odgłosy, Walka Młodych, Opole, Za i Przeciw, Kurier Polski, Trybuna Opolska, Czas, Nadodrze, Wieści, Fakty, Jantar, Tydzień, Kobieta i Życie, Służba Zdrowia, Film, Dziennik Łódzki, itd, Przegłąd Techniczny, Poglądy, Ruch Muzyczny, Sztandar Młodych, Rzeczpospolita, Zarzewie, Rzeczywistość, Forum, Spotkania, Dialog, Nowe Państwo, Elle, Lampa, Puls (Londyn), Playboy (Polska), Pani, Kraków, Słowo – Dziennik Polski, Przegląd Katolicki, Gazeta Pomorska, Znak, Goniec Koszaliński, Gazeta Poznańska, Przegląd Tygodniowy, Życie Gospodarcze, Łączność, Wiadomości Kulturalne, Głos Wielkopolski, Trybuna, Przegląd, Tygodnik Solidarność, Dziś, Res Publica Nowa, Wprost, Życie, ComputerWorld, Nasz Dziennik, Najwyższy Czas, Świat Nauki, Dziennik Wschodni Lubelski.

Литература

A Handbook of the communist security apparatus in East Central Europe. 1944–1989 / Edited by K. Persak and Ł. Kamiński. Warsaw, 2005.

Aleksiun N. Dokąd dalej? Ruch syjonistyczny w Polsce (1944–1950). Warszawa, 2002.

Bereś S. Inteligent w domu wariatów. (Soc)realistyczna trylogia Stanisława Lema // ACTA LEMIANA MONASHIENSIS. SPECIAL LEM EDITION OF ACTA POLONICA MONASHIENSIS. Melbourne, 2002. Vol. 2. № 2.

Bikont A., Szczęsna J. Lawina i kamienie. Pisarze wobec komunizmu. Warszawa, 2006.

Budrowska K. «Wywiad i atomy» o nieopblikowanym zbiorze opowiadań Stanisława Lema // Pamiętnik Literacki. 2008. 99/1.

Chodakiewicz M. J. Żydzi i Polacy. 1918–1955. Współistnienie – zagłada – komunizm. Warszawa, 2000.

Drabik S. Władysław Machejek –